Avsnitt
-
Ten odcinek podcastu „Zdrowa Rzeka” przenosi nas w świat filmu. Ale spokojnie, nie zmieniamy naszych zainteresowań i nie stajemy się podcastem o filmach. Nadal pasjonuje nas woda. A ponieważ można walczyć o jej dobry stan filmem to właśnie o takiej produkcji rozmawiamy.
Do studia dopłynęli tym razem Ewa Ewart (doświadczona dziennikarka i reżyserka wielokrotnie nagradzanych filmów dokumentalnych) i Piotr Nieznański (ekspert w dziedzinie ochrony wód). Ten duet opowiedział barwnie i z pasją jak powstawał film „Do ostatniej kropli”, ich wspólne dzieło.
Fascynująca była ta opowieść Ewy i Piotra o tym, jak się spotkali, jak szukali bohaterów i miejsc do pokazania, co im najmocniej zostało w głowach po pracy przy filmie.
Goście podzielili się refleksjami na temat znaczenia filmu nie tylko jako formy sztuki, ale przede wszystkim jako narzędzia edukacyjnego i mobilizującego do działania. Bo „Do ostatniej kropli” nie tylko otwiera oczy na problemy zanieczyszczenia rzek i wód, ale także inspiruje do podjęcia konkretnych działań na rzecz ich ochrony. To „materiał poglądowy”, który w sposób przystępny i angażujący pomaga dotrzeć z problemem do szerokiej publiczności, wzbudzając empatię i mobilizując do działań.
Z rozmowy z Ewą i Piotrem jasno wynika, że właśnie edukacja jest kluczowym elementem w walce o ochronę środowiska. Edukacja i taki „kop” do działania. Bo czasem wielkie protesty rodzą się od tego, że znajdzie się jeden człowiek, który chce działać, który się nie boi, umie poderwać do działania innych.
A nie jest to proste, bo z reguły dopóki leci woda z kranu nie zaprzątamy sobie głowy strachem, że może jej zabraknąć…
Zapraszamy do wysłuchania rozmowy
-
Rozmowa z Iloną Gosk dotyka zagadnień zrównoważonego rozwoju, ekologii i roli samorządów w ochronie środowiska. Dyrektor zarządzającą w Fundacji Sędzimira, na początku rozmowy przybliża historię powstania Fundacji i jej zasadniczy cel - wspieranie projektów z zakresu ekologii, edukacji i kultury.Ekspertka z doświadczeniem zarządzania projektami społecznymi i środowiskowymi, które zdobywała w sektorze pozarządowym i publicznym w ostatnich 30 latach wskazuje na potrzebę podnoszenia świadomości ekologicznej samorządowców i ich roli w walce ze zmianami klimatycznymi. Wskazuje, że nadzieją na lepszą edukację samorządowców w zakresie ochrony środowiska jest wsparcie dla liderów, którzy wdrażają zmiany w swoich samorządach i promowania takich aktywności.Podkreśla, że odejście od betonozy i opóźnianie odpływu deszczówki, zmiana odejścia do zieleni w miastach z wykorzystaniem roli tzw. czwartej przyrody to kierunki działań, które poprawiają obieg wody w krajobrazie, co wspiera ochronę naturalnych ekosystemów i ich odtwarzanie (renaturyzację). Rozmówczyni zwraca szczególna uwagę na rolę rzek w kształtowaniu miast i problemy jakie stwarzają przekształcone rzeki w mocno zagospodarowanej tkance miejskiej. Podkreśla, że rzeka w mieście może być bardziej naturalna. Opowiada o warsztatach, podczas których specjaliści z różnych instytucji, którzy na co dzień ze sobą nie współpracują stanęli przed konkretnym zdaniem koncepcyjnym – zaproponowaniu działań, które unaturalnią miejską rzekę i zbliżą do niej ludzi*. Ilona opowiada o doświadczeniach związanych z zarządzaniem rzeką i jej przestrzenią zdobytych podczas studyjnych wyjazdów projektowych w Oslo czy Bostonie i podkreśla rolę takich form szkoleniowych, które nie tylko dostarczają nową wiedzę, ale też budują relacje między ludźmi. Nawiązuje też do projektu skierowanego do strażaków ochotniczych straży pożarnych (OSP) realizowanego wspólnie z Fundacja Stocznia i Fundacją Zdrowa Rzeka**. Mowa o projekcie, który dostarczył strażakom wiedzę i podstawowe środki do tego, aby ci przeprowadzili w swoich miejscowościach lokalne debaty o wodzie. Dlaczego do strażaków został skierowany projekt? Bo strażacy jako lokalni społecznicy, bohaterowie którzy mogą się okazać wiarygodną społecznością w poprawie świadomości społecznej – również w obszarze jak można zaradzić problemom z wodą. W rozmowie z Iloną oprócz strażaków pojawiają się też mężczyźni z brodą a tematy rzeczne kończą się wątkami nawiązującymi do roli sztuki w edukacji. Warto posłuchać jak do tego doszło.
-
Saknas det avsnitt?
-
W trzecim odcinku drugiego sezonu podcastu Zdrowa Rzeka, dopłynął do nas Daniel Petryczkiewicz - bobrowniczy, ambasador rzeki Małej i jej rozlewisk, fotograf, autor tekstów w Krytyce Politycznej, Magazynie Pismo, Dwutygodniku i Dzikim Życiu, aktywista, twórca Święta Wody i pasjonat miejsc dzikich i lokalnych.
Rozmowa z Danielem zaczęła się z dala od rzek ale tylko po to aby nadać całej opowieści odpowiedni kontekst. Pozornie protesty rolników oraz podpinające się pod nie prorosyjska propaganda nie mają wiele wspólnego z rzekami. Ale tylko do momentu kiedy zrozumiemy o jaką stawkę toczy się gra: o europejski Zielony Ład oraz będący jego częścią Nature Restoration Law (Prawo Odbudowy Przyrody). To podwaliny prawne pod przyszłość europejskiej przyrody - w tym rzek, mokradeł i torfowisk, które są na wielu obszarach w złym albo bardzo złym stanie. Brak zrozumienia dla pełnego kontekstu protestów rolniczych i tego jakie afekty i fałszywe przekonania zaczęły nimi rządzić i kto je dyktuje, może nas prowadzić do ich bezrefleksyjnego popierania, co prowadzi do katastrofy, której ofiarą będzie najpierw przyroda a potem my sami.
-
22 marca obchodzimy Światowy Dzień Wody. Na tę okoliczność proponujemy niebanalną rozmowę z Szymonem Opryszkiem, cenionym i wielokrotnie nagradzanym reporterem, który w 2023 roku wydał powieść o kryzysie wodnym pt. „Woda. Historia pewnego porwania”. Rozmowę z Szymonem nagraliśmy w trakcie promocji tej książki.
W tym odcinku podcastu „Zdrowa rzeka” zabieramy słuchaczy w kolejną podróż nad wodę. Zaczynamy od krytycznej oceny stanu polskich wód, zwracając uwagę na potrzebę pilnych działań naprawczych i uświadamiając opóźnienia w ich podejmowaniu w stosunku do krajów Europy Zachodniej.
Nasz gość zauważa, że katastrofa na Odrze w 2022 roku pokazała niewłaściwe traktowanie przez polityków spraw dotyczących ekologii. Skupiają się oni na błahych kwestiach, zaniedbując poważne problemy, takie jak przeciwdziałanie skutkom suszy.
To zagadnienie połączyło Szymona z merytoryczną twórczynią naszego podcastu – Iloną Biedroń. Dziennikarz przeprowadził z nią wywiad, opublikowany w OKO.press
W tym odcinku wielokrotnie nawiązujmy do książki Szymona. W swojej powieści autor opowiada o problemach z wodą w wielu miejscach świata, zaczynając od Meksyku. Przenosi czytelnika pomiędzy krajami, kontynentami, historiami ludzi. Z tych rozmów, obserwacji, badań wynika, że głównie rdzenne plemiona czują się połączone z wodą wiedząc, że woda niesie ze sobą skrajności. Tak też zaczyna się książka Szymona: „Woda to życie i śmierć, obietnica i spełnienie, zachwyt i wstręt, woda to wszystko”.
W swojej reporterskiej książce Szymon odnosi się do własnych doświadczeń i rozmów z ludźmi, którzy z powodu problemów z dostępnością do wody decydują się na odważne czyny.
Analizując kryzys migracyjny na granicy polsko-białoruskiej zwracamy uwagę nie tylko na humanitarny wymiar krytyki polityki migracyjnej, ale też podkreślamy wyraźny związek kryzysu migracyjnego z kryzysem klimatycznym.
Szymon podkreśla, że rzeki są kluczowym elementem historii ludzkości, dają szansę na rozwój, inspirują, ale też są przyczyną zagrożeń. W rozmowie akcentujemy konieczność jasnej debaty o wodzie, używając prostego języka i uświadamiamy słuchaczy jak bardzo niedoceniana jest problematyka dotyczącą dostępu do wody (zwłaszcza dla kobiet), w kontekście Afryki.
Ponieważ rozmawialiśmy jak dziennikarz z dziennikarzem to nie mogło zabraknąć wątku o wyzwaniach, jakie przed naszym zawodem stawia sztuczna inteligencja. Dopóki robot nie zrobi soczystego reportażu i mądrego wywiadu nasz zawód będzie nad nim górą.
Ostatecznie, w tej rozmowie, podkreślamy konieczność szanowania wody i kluczową rolę wody jako elementu życia, który wymaga właściwej ochrony.
Zapraszamy do wysłuchania rozmowy
-
W pierwszym odcinku drugiego sezonu podcastu „Zdrowa rzeka” gościmy Mateusza Balcerowicza, wiceprezesa Wód Polskich. Rozmawiamy o złożoności zarządzania wodami w Polsce, skupiając się nie tylko na sytuacjach kryzysowych, lecz również na trudnych wyzwaniach, jakie administrator wód napotyka w codziennym planowaniu i monitorowaniu zasobów wodnych.
W rozmowie odnosimy się do aktualnej sytuacji hydrologicznej - wysokich stanów wód na rzekach Polski, zwracając uwagę na stany alarmowe i ostrzegawcze. Przedstawiamy działania administratora wód w tym zakresie, obejmujące m.in. konsultacje z parkami narodowymi czy monitorowanie zbiorników przeciwpowodziowych i analizę ich rezerw powodziowych.
Prezes Balcerowicz wskazuje na potrzebę zrozumienia, że infrastruktura powodziowa nie będzie skuteczna w każdych warunkach. Wskazuje na konieczność zarządzania wodą w skali zlewni podkreślając rolę trzech strategii radzenia sobie z powodziami – ochrona przed powodzią (która jednak bywa zawodna), ale też odsuwanie się od powodzi i nauka życia z powodzią.
Nasz rozmówca odnosi się też do wpływu opadów na rolnictwo, identyfikując lokalne problemy z powodziami oraz wyzwania związane z suszą w różnych regionach kraju.
W trakcie rozmowy dotykamy kwestii związanych z nowym zarządem Wód Polskich, pokazując pozytywne zmiany, które zachodzą w tej firmie. Należą do nich na przykład zalecenia w zakresie stosowania katalogów dobrych praktyk dla prac utrzymaniowych i renaturyzacji wód powierzchniowych* oraz otwarcie na współpracę z organizacjami pozarządowymi.
W kontekście toczącej się dyskusji o tym, pod jaki resort powinny podlegać Wody Polskie, rozmówca podkreśla prośrodowiskowe podejście obecnego kierownictwa Ministerstwa Infrastruktury. Gość rozmowy odnosi się także do współpracy z Ministerstwem Klimatu i Środowiska oraz Instytutem Meteorologii i Gospodarki Wodnej, zwracając uwagę na potrzebę skutecznego rozwiązania problemów środowiskowych.
Podczas wywiadu omawiamy tematy związane z Ramową Dyrektywą Wodną, odnosząc się do konieczności podejmowania m.in. działań renaturyzacyjnych, które poprawią stan rzek. Przyglądamy się też problemowi odprowadzania ścieków i wód przemysłowych do rzek. Rozmówca stawia sprawę jasno: restrykcyjne normy prawa europejskiego muszą być przestrzegane, a kary za jego łamanie surowe i nieuchronne.
Pierwszy odcinek drugiej serii podcastu „Zdrowa rzeka” kończy apel Mateusza Balcerowicza o szacunek do wody. Wiceprezes Wód Polskich podkreśla wartość tego zasobu i konieczność jego zrównoważonego wykorzystywania.
Zapraszamy do wysłuchania rozmowy
-
Otwierający odcinek drugiego sezonu podcastów Zdrowa Rzeka. FundacjaZdrowa Rzeka (dawniej Fundacja Hektary Dla Natury) powróciła po rocznej przerwie z nowym sezonem podcastu. Nagranie tego nietypowego odcinka z Zarządem Fundacji – Iloną Biedroń i Piotrem Sielickim - ma na celu wprowadzenie słuchaczy do kolejnych rozmów z rzecznikami rzek i podsumowanie pierwszego sezonu. Opowiadamy co skłoniło Fundację do zmiany nazwy i kierunku działania, choć po samej nazwie już wiadomo – zdrowe rzeki.
Wprowadzamy słuchaczy do „kuchni” naszego projektu. Z rozmowy dowiecie się skąd wziął się pomysł na podcast, jak doszło do nagrania pierwszego odcinka. Przypominamy po co to robimy. Dlaczego oddajemy głos i przestrzeń ekspertom i miłośnikom rzek – ludziom, którzy są z nimi powiązani. Poprzez rozmowy Zdrowej rzeki liczymy na to, że głos rzek będzie mógł być usłyszany, zrozumiany i dotrze do polityków, decydentów, nauczycieli i całego społeczeństwa.
Planujemy kolejne rozmowy, które będą pojawiać się cyklicznie co drugi tydzień w środku tygodnia. Naszych gości będziemy ujawniać na bieżąco, a wśród nich spodziewać się można dużej różnorodności. Zgodnie z oczekiwaniami naszych stałych słuchaczy do rozmów zaprosimy nie tylko specjalistów, naukowców i społeczników, ale też urzędników odpowiedzialnych za rzeki, czy nawet podróżników i artystów – osoby, dla których rzeki są inspiracją. Wszystko po to, aby poczuć i zrozumieć potrzeby rzek i ludzi, którzy im dobrze życzą.
Jedno się nie zmienia – podcast zachowuje formę swobodnej rozmowy. Ale może być tak, że czasem nasze studio nagrań zorganizujemy… nad rzeką.
Ile odcinków planujemy w drugim sezonie – dowiecie się Państwo z nagrania.
-
Gościem ostatniego odcinka pierwszej serii podcastu jest Małgorzata Owczarska, humanistka, etnografka, specjalistka w zakresie błękitnej antropologii.
W tym odcinku czas na inne spojrzenie na rzeki i kwestie wodne. Zanurzamy się w nurt ekologizacji humanistyki czy post-humanistyki. W rozmowie zastanawiamy się, jak opisać relację pomiędzy ludźmi i bytami, które nie są ludźmi. A woda jest właśnie takim nieożywionym bytem, który nie jest człowiekiem.
Wyjaśniamy dlaczego rzeki w naszej kulturze postrzegamy jednowymiarowo, jako dobre i pożyteczne lub - najczęściej - jako złe i niszczycielskie. A rzeka występuje przecież w dwóch postaciach jako twórca i niszczyciel jednocześnie. Przypisywanie wyłącznie niszczycielskiego charakteru zaburza właściwe postrzeganie rzek, a co za tym idzie preferowanych metod ujarzmienia czy ochrony rzek. Wpływa na oczekiwania społeczeństwa i społeczności lokalnej w stosunku do rzek i na oczekiwania co do kierunku działań wobec rzek np. przez Wody Polskie czy administrację.
Z rozmowy dowiecie się m.in. czy w ogóle można rzece nadać osobowość prawną? I kim są wtedy przedstawiciele takiej rzeki. Czym jest sama woda i jak ją postrzegamy: jako rzekę, jako zasób, jako prawo? Dlaczego na poziomie deklaratywnym traktujemy wodę jako źródło życia, a później nie przekłada się to na praktykę i chronienie wód? Czy wynika to z tego, że ląd możemy posiadać, możemy go mieć na własność, a wody nie - bo ona płynie, paruje, jest innym bytem.
Małgorzata opowiada także o tym, czym jest np. błękitna antropologia czy błękitna humanistyka i próby włączenia wody, nie tylko w nasze procesy poznawcze, czyli to, w jaki sposób my poznajemy świat, ale też jak o nich myślimy.
W rozmowie opowiadamy o badaniu relacji nas ludzi z innymi bytami, w tym wodą i rzeką. Rozmówczyni zwraca uwagę, że w naszym lądocentrycznym myśleniu wydaje nam się, że żyjemy na skale, ale tak naprawdę żyjemy na oceanie, czyli na wodzie. Wyjaśnia, że patrzenie na życie przez pryzmat wody pozwala nam myśleć procesualnie, niepunktowo. To sprawa, że zaczynamy rozumieć jak woda w naszym życiu jest istotna.
Zapraszamy do odsłuchania 15. odcinka podcastu „Zdrowa rzeka”. -
W rozmowie z Romanem Koniecznym poznacie definicję powodzi, dowiecie się, że nie tylko rzeki powodują powodzie i zrozumiecie, czym jest np. powódź stuletnia i dlaczego tak trudno oszacować w Polsce straty spowodowane wielką wodą.
Romek to prawdziwa skarbnica ciekawych historii. Opowiada np. jak ludzie raz doświadczeni powodzią radzą sobie z przygotowaniem do następnych. Często podejmowane przez nich inwestycje są na granicy prawa (o czym pewnie sami nie wiedzą). Jest też druga grupa ludzi, którzy nigdy nie doświadczyli powodzi i nie maja świadomości, że są zagrożeni. Są co prawda w Polsce mapy zagrożenia powodziowego, ale dostęp do nich jest zbyt trudny dla zwykłych obywateli.
Istotą problemu, na co zwraca uwagę Roman, jest zmiana podejścia do edukowania i zwiększenia świadomości powodziowej. Opowieści powodziowe z perspektywy osób, które przeżyły powódź, znaki wielkiej wody, praca z mapami powodziowymi to materiały, które mają ogromny potencjał na zwiększenie tej świadomości. Dane o historycznych powodziach gromadzone lokalnie, fotografie z tych powodzi, czy wspomnienia mogą mieć ogromne znaczenie dla przygotowania ludzi do zagrożenia.
Roman, jako inżynier budownictwa podkreśla również, że wały przeciwpowodziowe nie są pewnymi urządzeniami, które chronią przed powodzią. A ludzie mieszkający „za wałami” często nie mają tej świadomości. Przy tej okazji odnosi się do analiz wskazujących, że największe straty w 1997 roku wystąpiły właśnie na terenach „chronionych” wałami. W kontekście renaturyzacji rzek i oddawania rzekom przestrzeni zdecydowanie wypowiada się za odtwarzaniem naturalnej retencji, w szczególności w górnych partiach zlewni rzek, aby opóźnić odpływ wód. Odnosi się do przykładów wyliczeń jak zmiana gospodarki leśnej wpływa na kształtowanie powodzi i zmniejszenie kulminacji fali powodziowej. Te działania powinny być podstawą każdej strategii ograniczania ryzyka powodziowego, choć z pewnością dla polityków i szefów państwowych jednostek są to działania o mniejszym potencjale promocyjnym niż budowle hydrotechniczne.
Gość podcastu zauważa zmianę filozofii myślenia i odchodzenie od działań na rzecz „szybkiego odprowadzenia wody” do coraz bardziej popularnych i pożądanych działań retencjonowania opadu tam, gdzie wystąpił. Podkreśla, że dobra filozofia zarządzania powodzią to w pierwszej kolejności wykorzystanie możliwości tego, co nam może dać natura. Jeśli to nie wystarcza to wtedy uzupełniamy działania retencyjne działaniami inwestycyjnymi.
Romek dużo mówi o aktywnych działaniach samorządów lokalnych, które po powodziach w 1997 i 2010 roku coraz częściej budują własne systemy ostrzegania przeciwpowodziowego. Dość powiedzieć, że suma czujników wykorzystywanych w tych lokalnych systemach przewyższa liczbę czujników sieci państwowej IMGW. Dobrym prognostykiem jest też zauważalna zmiana w politykach rozwoju niektórych województw. Coraz częściej kładzie się tam nacisk na renaturyzację rzek i skuteczną retencję wody.
W swobodnej rozmowie Roman i Robert wielokrotnie przywołują swoje krakowskie doświadczenia związane z Wisłą, powodziami i wałami przeciwpowodziowymi, np. tymi pod Wawelem. Dodatkowo Romek częstuje słuchaczy amerykańskimi obserwacjami. To, jak tam sobie ludzie radzą z powodziami i jak działa komunikacja w tej kwestii można uznać - jego zdaniem - za wzór godny naśladowania.
Zapraszamy! -
Gościem kolejnego odcinka jest Przemysław Nawrocki – doktor biologii specjalizujący się w ochronie ekosystemów rzek i mokradeł. Od ćwierćwiecza związany jest z WWF Polska, działa też jako ekspert i współpracownik wielu instytucji związanych z ochroną środowiska, głównie rzek. Sprawia, że jest słyszalny głos mniejszości, głos przyrody.
Przemek opowiada o zagrożeniach, w tym o ginącej bioróżnorodności biologicznej. Zachęca do zwiększenia ochrony przyrody, jak również do podjęcia szybkich i niezbędnych działań w tym zakresie. Trzeba tłumaczyć społeczeństwu, jak katastrofalny jest stan przyrody nadrzecznej. Wystarczy sobie np. uświadomić, że z każdych dziesięciu kręgowców, związanych z rzekami, zostały obecnie zaledwie dwa.
Człowiek może chronić przyrodę, ale musi mieć odpowiednie narzędzia. Dlatego Przemek, posiłkując się wnioskami z Państwowej Rady Ochrony Przyrody, zwraca uwagę na jedno z najważniejszych zagrożeń dla polskiej przyrody: niewłaściwe zarządzanie rzekami. To efekt zarówno niezrozumienia rzeczywistych potrzeb ekologicznych, jak również urzędniczego oporu w realizowaniu celów bardzo szkodliwych dla przyrody.
Na szczęście są też przykłady dobrej współpracy obrońców przyrody z urzędami. Dzięki niej można prawdziwie dbać o rzeki, bez niszczenia ekosystemów. W tym odcinku podcastu poznacie właśnie przykłady dobrej współpracy urzędników, ekologów i instytucji przy projektach ratowania przyrody. To na przykład odsuwanie wałów dalej od rzeki. Ale jest też o przeszkodach administracyjnych, prawnych oraz tych tkwiących w mentalności, które wciąż uniemożliwiają sprawne działanie na rzecz ochrony polskich wód.
Krytyczna ocena działań urzędniczych wynika również z tego, że po katastrofie ekologicznej na Odrze żadna z instytucji państwowych nie zaproponowała rozmów, do których przystąpiliby wspólnie inżynierowie, ekolodzy, urzędnicy, przedstawiciele organizacji przyrodniczych. Tylko podczas takiej burzy mózgów można by wypracować właściwe standardy ochrony. Taki okrągły stół dla polskiej przyrody wydaje się być konieczny, ale do tego jest potrzebna wola polityczna rządzących.
Nasz rozmówca ujawnia również ile polskich rzek jest trwale przekształconych i uszkodzonych. Tłumaczy jakie działania naprawcze dla rzek można podjąć od razu, a jakie wymagają długofalowego wsparcia.
Z najnowszego odcinka dowiecie się też, jak złożony ekosystem rzeczny nas otacza i jaki to ma na nas wpływ.
Zapraszamy!
-
Gościem kolejnego odcinka jest Magda Bobryk – społecznik, ekspert turystyczny. Magda opowiada o rzece z perspektywy kogoś, kto się nad rzeką urodził, wychował i ciągle mieszka w jej pobliżu. Rytm takiego życia w pewien sposób porządkuje aktywność zwierząt i ptaków, które też związały swoje życie z rzeką. Ten rytm wyznacza też poziom wody. Niska odkrywa swoje tajemnice, wysoka czasem budzi podziw, a bywa że i niepokój.
W barwnej opowieści Magda zachęca do rzeczywistego kontaktu z rzeką. Do rzeki trzeba się odwrócić twarzą, trzeba do niej podejść a nie tylko obserwować ją z daleka. Do tego przekonuje ludzi z jej sąsiedztwa. Ale też zbiera informacje o tym, jak się żyje ludziom znad innych odcinków Odry, znad Wisły i innych rzek, jakie mają wspomnienia, czym dla nich jest rzeka.
W tym odcinku rozmawiamy też o tym, jak rzetelnie informować o dobrych praktykach ochrony rzek i jak je bronić przed betonowaniem. Oraz o tym, jak katastrofa ekologiczna na Odrze jeszcze bardziej odwróciła niektórych ludzi od rzeki.
Magda, zakochana nie tylko w Odrze ale też w Islandii, opowiada o doświadczeniach zebranych podczas wizyt na tej wyspie, w tym o rozsądnie prowadzonych tam inwestycjach, które nie szkodzą naturze.
Słuchacze dowiedzą się ponadto z opowieści Magdy czym są „odranocki” i „zatrury” oraz czym się zajmuje Stowarzyszenie 515.
Zachęcamy do odsłuchania. -
Gościem podcastu jest Siostra Rzeka Cecylia Malik - artystka aktywnie działająca w ochronie przyrody.
Cecylia z pasją opowiada, jak jeden protest zrodził w niej potrzebę aktywnego działania na rzecz polskich rzek i co trzeba robić, by rzeki zostały wysłuchane przez człowieka. A mają tyle do powiedzenia. Chcą np. wykrzyczeć człowiekowi, że wiele z nich uwięził w wybetonowanych kanałach zamiast pozwolić im płynąć zgodnie z naturą.
Nasza rozmówczyni ma głowę pełną pomysłów do zachęcania nas, byśmy wreszcie zauważyli rzeki i kłopoty, jakie sprawia im człowiek. Zdaniem Cecylii nie ma szans na pomoc w tej sprawie ze strony większości urzędników i polityków. Na szczęście są artyści i ich happeningi, zawiązują się organizacje jak Koalicja Ratujmy Rzeki czy Siostry Rzeki. To dzięki ich wyjątkowym inicjatywom coraz głośniej słychać krzyk rzek.
Siostrze Rzece szczególnie bliska jest Wisła i małe rzeczki wpadające w Krakowie do królowej naszych rzek. Jej zdaniem należy rozebrać zaporę we Włocławku i nie wolno dopuścić do budowy zapory w Sierzewie. Trzeba też uniemożliwić rozbudowę - niszczącej środowisko - drogi wodnej E40. Bo najważniejsze w jej filozofii jest to, by żeglugę dostosować do rzeki a nie na odwrót.
Cecylia dzieli się w rozmowie też swoim marzeniem: wykąpać się w mieście w czystej rzece, bez obaw, z przyjemnością.
Zapraszamy do wysłuchania podcastu -
Gościem kolejnego odcinka jest Piotr Bednarek – hydrolog, przyrodnik, fotograf, baczny obserwator przyrody, w szczególności rzek. Opowiada jak wyglądają duże polskie rzeki, jak bardzo są one unikatowe w skali europejskiej, mimo wielu przekształceń, dokonanych przez człowieka.
Z tej rozmowy dowiecie się, dlaczego ciągle w wielu urzędniczych głowach pokutuje myślenie tylko i wyłącznie o ujarzmianiu rzek zamiast o ich renaturyzacji. Usłyszycie jak zapory czy inne budowle wodne zaburzają procesy formowania się rzeki i inne procesy rzeczne, w tym bodaj najbardziej znany, czyli wędrówkę ryb.
Według Piotra rzeki powinny płynąć tak, jak im się to podoba. Do tego czasem potrzebne są duże zmiany na poziomie legislacyjnym, ale czasem wystarczy tylko odpowiednia współpraca administracyjna. Piotr opowiada o tym jak skomplikowany jest np. proces załatwiania zgody na wyburzenie jednego betonowego progu rzecznego, który od dawna nie pełni już żadnej przemysłowej funkcji i jest tylko nieprzekraczalną barierą dla rzecznych organizmów.
Gość tego odcinka od lat prowadzi rozmaite pomiary w polskich rzekach i ma wręcz encyklopedyczną wiedzę o nich. Opowiada na przykład, jaka była najwyższa temperatura wody odnotowana w Wiśle w 2022 roku i zaznacza, że sumaryczna długość rowów w Polsce jest trzykrotnie większa niż naturalnych rzek. Piotr jako kolejny gość podcastu Zdrowa rzeka podkreśla jakie funkcje tracą naturalne rzeki przez to, że zostały uregulowane a ich bieg został skrócony. Jak bardzo jest ważne dla rzeki, np. w procesie samooczyszczenia, by płynęła swobodnie, a nie kanałem, który przygotował dla niej człowiek.
Zachęcamy do odsłuchania podcastu, a także do śledzenia Piotra na kanale Wolne Rzeki na YouTube. -
Gościem kolejnego odcinka jest prof. Robert Czerniawski - ekolog, hydrobiolog, nauczyciel akademicki zaangażowany w projekty ochrony rzeki i ich zlewni w Polsce, ale także w Europie i Afryce.
Robert z pasją opowiada o sposobach ochrony przyrody, o kryterium jakości wód, o wadze zróżnicowania biologicznego - tak w skali makro jak i mikrofauny - podkreślając, że rzeka to nie tylko ryby.
Przekonuje, że polska nauka, mimo systemowego niedofinansowania, nie ma się czego wstydzić. Wspomina o konferencji PotamON, stanowiącej ważny punkt na mapie porozumienia i zrozumienia osób zajmujących się wodą w Polsce, w tym administrowaniem wody i badaniami naukowymi wód płynących. Opowiada też, jak zakończyła się akcja „drugie Mazury” i o społecznych inicjatywach, które są w stanie blokować szkodliwe i nieodwracalne zmiany w cennych przyrodniczo regionach.
Nasz gość wyjaśnia, jakie są zagrożenia i kłopoty przy współpracy administracyjno-proceduralnej, związanej z ochroną wód. Jakie są deficyty w jakości zarządzania środowiskowego i stosownej legislacji oraz jak to przeszkadza w ochronie przyrody. Zwraca też uwagę na pojawiające się problemy niezbyt eksperckiej narracji niektórych zarządców instytucji, która utrudnia wypracowanie kompromisowych rozwiązań. Bez nich ciężko się skupić na merytorycznych kryteriach rozwiązywania ważnych zagadnień. Krótko mówiąc nie da się np. zrobić renaturyzacji zza biurka.
Robert tłumaczy, jak zapobiegać katastrofie ekologicznej, ale też nie ukrywa, że istnieje ryzyko kolejnej odsłony dramatu na Odrze, tym razem w okolicy Szczecina. Z jego ust dowiemy się też, dlaczego Odra nie jest „rzeką nadzwyczajną”, a po prostu rzeką.
Zapraszamy do odsłuchania kolejnego odcinka. -
Gościem odcinka jest Maciej Humiczewski - ekspert z zakresu inżynierii wodnej i środowiska, który wiedzę i doświadczenie zdobywał najpierw jako urzędnik, potem jako przedsiębiorca.
Maciej opowiada o korelacji niektórych działań z różnymi dokumentami planistycznymi, o problemach praktycznych związanych z projektowaniem obiektów wodnych, o drodze do uzyskania pozwoleń wodnoprawnych – czyli najważniejszego dokumentu, jeśli chcemy cokolwiek robić na rzece. Nie pomaga w tym mała elastyczność ustawowa, która wydłuża niepotrzebnie procesy projektowe i wiąże ręce urzędnikom. Dlatego tak ważna jest współpraca między projektantami, przedsiębiorstwami, urzędami czy NGO’sami.
Ekspert poświęca w rozmowie sporo miejsca renaturyzacji. Wskazuje, że nie ma jednego rozwiązania, które by się uniwersalnie sprawdzało w każdej sytuacji. Potrzebne są rzetelne analizy i ekspertyzy, dostosowujące rozwiązania do konkretnego obszarów i możliwości.
Jako przykład mądrych i wieloaspektowych działań wskazuje na aktualnie realizowany projekt LIFE w Kampinoskim Parku Narodowego, który służy naturze i jednocześnie szanuje interes i bezpieczeństwo mieszkańców. Maciej tłumaczy właśnie na przykładzie Kampinosu, jak w praktyce, przy wykorzystaniu ekspertyz i obliczeń można naprawiać przekształcenia na mokradłach.
Nasz gość, pytany o to, jak dbać o zdrowie rzeki przypomina, że na rzekę trzeba patrzeć szeroko, z perspektywy całej zlewni, która - w przypadku dużej rzeki - ma powierzchnię wielu tysięcy kilometrów kwadratowych. I trzeba o nią dbać, by trwale zasilać w odpowiedni sposób rzeki. Bo nadmierny drenaż zlewni niesie ze sobą złe konsekwencje.
W tym odcinku rozmawiamy też o tym, co zrobić ze starymi rozwiązaniami hydrotechnicznymi. Maciej odżegnuje się od ich masowej krytyki, zauważając, że one mogły być dobre na czasy, kiedy były projektowane. Dziś, uwzględniając nową wiedzę i okoliczności oraz możliwości finansowe, należy poprawiać to, co jest możliwe, a nie wszystko „jak leci”.
Maciej jest zwolennikiem naprawiania ekosystemów rzecznych i dostosowywania rozwiązań do zmieniających się okoliczności, a nie tylko samego „naprawienia” rzek. Sprzeciwia się radykalizmowi w działaniach czy to ekologicznych czy inżynierskich. Uważa, że można wypracować złoty środek i akceptowalne dla wszystkich rozwiązania.
Nie potępia też idei budowania zbiorników retencyjnych kiedy analizy wskazują, że nie ma rozwiązań alternatywnych. Ale protestuje przeciwko twierdzeniom, że budowanie zbiorników jest kluczem do retencjonowania wody.
Zapraszamy do odsłuchania rozmowy z Maciejem. -
Gościem kolejnego odcinka podcastu jest Ewa Leś – biolożka znad Odry, oddana działaniom na rzecz tej rzeki. Ewa związana jest z szeregiem organizacji pozarządowych – m.in. z Koalicją Ratujmy Rzeki czy Koalicją Czysty Bałtyk (Coalition Clean Baltic), z którą organizuje coroczne obrady w ramach wydarzenia River University.
Tyle o Ewie, tymczasem bieg tego odcinka rozpoczynamy od tajemniczej herpetofauny, związanej ze środowiskiem wodno-lądowym, a kończymy na... odrzańskiej poezji.
Ewa opowiada o rzekach, także transgranicznych oraz o wyzwaniach, jakie stoją przed tymi, którzy nimi zarządzają. Z odcinka dowiecie się, jak Polskie rzeki wypadają na tle rzek europejskich po przeanalizowaniu planów gospodarowania wodami w różnych europejskich dorzeczach, jakie działania najbardziej zanieczyszczają rzeki czy też ile ostatnio odkryto nielegalnych zrzutów ścieków do Odry.
Ewa zwraca uwagę na to, jak istotne jest odpowiednie myślenia o rzece w kontekście jej ochrony. Czy traktujemy ją wyłącznie jako fragment, który znamy, czy też widzimy ją całą - od źródeł do ujścia. Opowiada, jakie organizacje, w tym pozarządowe, działają na rzecz ochrony rzek, w myśl hasła, że „rzeki powinny nas łączyć” i co zrobić, by te rzeki nas nie dzieliły.
W kontekście planów rozwoju wielkogabarytowej żeglugi rzecznej Ewa wskazuje, jak istotne jest dostosowanie ich do możliwości i specyfiki rzek.
A na końcu, inaczej niż w poprzednich rozmowach, opowieść o rzece ustępuje miejsca poezji. Takie cuda tylko w podcaście „Zdrowa rzeka”.
Zapraszamy do wysłuchania rozmowy z Ewą Leś. -
Gościem kolejnego odcinka podcastu jest dr hab. Wiktor Kotowski - naukowiec, ekolog, pasjonat bez reszty wciągnięty w temat bagien i rzek. Wiktor, jako popularyzator wiedzy o mokradłach, opowiada jak szerokie jest to pojęcie i jak niebywale istotną funkcję pełnią one od tysięcy lat w środowisku. To np. ochrona klimatu, wpływ na obieg wody w przyrodzie, czy usuwanie zanieczyszczeń z wód spływających z terenów rolniczych.
Wpisując się w temat podcastu Wiktor skupia się na problematyce obszarów podmokłych (w tym torfowisk i terenów zalewowych rzek), które - powiązane z rzeką - funkcjonują jak jeden organizm. Z podcastu dowiecie się do czego pierwotnie wykorzystywano torf i jak szkodliwe może być używanie go jako materiału na opał. Czym jest paludikultura i jaka może być jej rola w odzyskaniu utraconych terenów bagiennych. Jakie skutki wiążą się z melioracją torfowisk i jak krótkowzroczne jest osuszanie bagien pod uprawę roślin i działalność rolniczą. Wiktor wyjaśnia zależności i interakcje ekosystemowe wynikające z roli bagien (czyli naturalnie uwodnionych torfowisk) uświadamiając złożoność i wagę procesów - tak dla przyrody, jak i dla człowieka.
Wiktor zaznacza, że bez wsparcia administracji państwowej nie da się szybko i na dużą skalę poprawić stanu środowiska ekosystemów mokradłowych. Bo najważniejsze w tym procesie jest zaprzestanie osuszania torfowisk. A tego w wielu przypadkach nie da się zrobić bez zamiany czy wykupu gruntu od rolników, którzy dziś gospodarują na łąkach powstałych po osuszeniu torfowisk. Gość podcastu mówi o istotnych korzyściach ekologicznych i finansowych jakie wynikają z nawadniania torfowisk, również w kontekście kryzysu energetycznego, przypominając, że roślinność odtwarzanych bagien to także potencjalne źródło biopaliw.
Szczególne miejsce w rozmowie ma nieodległe od Warszawy bagno Całowanie. Wiktor opowiada m.in. o jego znaczeniu w historii stowarzyszenia Centrum Ochrony Mokradeł i o różnych znaczeniach słowa „cmok”, funkcjonującego jako skrót nazwy stowarzyszenia. Na końcu jest też szczególna i przejmująca odpowiedź na pytanie co rzeka mogłaby nam powiedzieć, gdyby umiała mówić.
Zapraszamy do wysłuchania rozmowy z Wiktorem Kotowskim. Prowadzący to spotkanie Robert Feluś nie ukrywał, że momentami chłonął tę opowieść z tzw. „rozdziawioną gębą”. -
Gościem kolejnego odcinka podcastu jest Paweł Pawlaczyk – przyrodnik i ekspert od wielu lat specjalizujący się w zakresie ochrony przyrody i ekologii ekosystemów (także wodnych).
Paweł, bez akademickiego „przynudzania”, barwnie opowiada o naturze problemów polskich rzek. Z błyskiem w oku wspomina początki tworzenia Drawieńskiego Parku Narodowego, jednego z kilku parków narodowych w Polsce, który został „zbudowany na rzece”. Potrafi wymalować słowami obrazek będący dowodem na to jak ważne dla rzeki jest pozostawienie w jej korycie martwych drzew.
Paweł tłumaczy jak istotna jest renaturyzacja rzek i jak pilna jest potrzeba wdrażania Krajowego programu renaturyzacji wód powierzchniowych i wytycznych w zakresie utrzymania rzek, zwłaszcza gdy blokującą to tamą bywa urzędnicza obstrukcja.
Podkreśla, że rzeki mają zdolność do samo naprawy i najważniejsza zasada w ich przypadku to - tak jak w medycynie - primum non nocere (z łac. „po pierwsze nie szkodzić”).
Z podcastu dowiecie się skąd brać pieniądze na renaturyzację? Czym są i dlaczego są ważne dobre praktyki utrzymania rzek? W jaki sposób przepisy unijne obligują nas do tego, żeby Odra i inne rzeki były zdrowe? Czy wdrożenie, nawet nie do końca idealnych, planów gospodarowania wodami poprawiłoby kondycję polskich rzek?
Zapraszamy do wysłuchania rozmowy z Pawłem Pawlaczykiem, który o sprawach skomplikowanych potrafi opowiedzieć swobodnym językiem doświadczonego storytellera. -
Gościem kolejnego odcinka podcastu jest Artur Furdyna - ichtiolog specjalizujący się w ekologii wód, zaangażowany w ochronę i renaturyzację ekosystemów rzecznych, który przez zdecydowaną większość życia związany był z wodą. Ona go zajmuje na gruncie zawodowym, jak i prywatnym.
Artur to gawędziarz, który - odpowiadając na pytania - tak meandruje swoimi wypowiedziami aby odnosiły się one w jak najszerszym stopniu do problemów, przed jakimi stoją polskie rzeki. Opowiada jak można je wspomagać w odtwarzaniu bioróżnorodności i dlaczego rzeka, zakuta w wały, przecięta zaporami i nieustannie pogłębiana nie może być zdrowa. Odwołuje się do potrzeby zmiany modelu zarządzania wodami, które powinno być w rękach resortu ochrony środowiska. Jako kolejny z gości zwraca uwagę na potrzebę wdrażania Krajowego programu renaturyzacji wód powierzchniowych.
Artur wyjaśnia jak wędkarstwo czy imprezy masowe mogą szkodzić polskiej przyrodzie, w szczególności wodom powierzchniowym. Dlaczego, w odniesieniu do tegorocznej katastrofy ekologicznej na Odrze, samo zarybianie w rzeki nie przyniesie odpowiedniego rezultatu. W jaki sposób człowiek wpływa negatywnie na rzeki i czemu okresowe powodzie i zalania są ważnym elementem zdrowej rzeki.
Z podcastu dowiecie się też, czy da się policzyć wszystkie ryby w rzekach oraz czy mamy wystarczającą ilość wody, aby planować rozwój żeglugi śródlądowej. Na przykładzie opowieści o działaniach dokonanych w zlewni Drawy dowiecie się również o tym, że w Polsce znajduje się jedna z pierwszych elektrowni wodnych na świecie oraz jak skuteczniej pomóc rybom w pokonywaniu przeszkód na rzekach.
Zapraszamy do wysłuchania rozmowy z Arturem Furdyną. -
Gościem kolejnego odcinka podcastu jest Marek Elas z Ogólnopolskiego Towarzystwa Ochrony Ptaków. To aktywista społeczny i przyrodniczy, ptasi pasjonat, orędownik dbania o zachowanie naturalności rzek, w szczególności Wisły.
Opowiada z pasją o pięknie dzikiej rzeki, o ciekawych gatunkach ptaków jakie można spotkać nad tą rzeką. Sieweczka rzeczna, brodziec piskliwy, czy ostrygojad. Słyszeliście o takich ptakach? Nasz gość snuje o nich piękną opowieść. Tłumaczy też, jak się liczy ptaki i dlaczego to jest ważne.
Ale życie tych ptaków to nie jest sielanka. Bo są ludzie, którzy w bezmyślny sposób niszczą gniazdujące ptasie kolonie. Usłyszycie o tym w tym odcinku podcastu.
Bo to człowiek jest największym zagrożeniem dla dzikiej przyrody. I jego pomysły na ujarzmienie rzek. Marek Elas opowiada o jednym z nich. To plan utworzenia drogi wodnej E40, która miałaby połączyć Morze Czarne z Bałtykiem. A przez to bezpowrotnie przekształcić wiele cennych przyrodniczo terenów.
Nasz gość wyjaśnia też, jak dbać o polskie rzeki tak, by przetrwały jako bezcenne przyrodnicze ekosystemy, by kolejne pokolenia mogły korzystać z nich i podziwiać ich piękno.
Zapraszamy do wysłuchania podcastu z Markiem Elasem. -
Prof. Iwona Wagner w kolejnym odcinku podcastu opowiada, czym jest ekohydrologia i dlaczego ekologia jest swoistą medycyną przyrody.
Tłumaczy, jak wiele złożonych i ważnych procesów, związanych z wodą, zachodzi nie tylko w rzece, ale też w dolinie rzecznej i całej zlewni oraz na czym polega współdziałanie rzeki z doliną.
W rozmowie poruszamy specyfikę Łodzi, z której wody spływają do dwóch dorzeczy – Wisły i Odry i w której płyną podziemne rzeki. Jest też o Zbiorniku Sulejowskim – jego pierwotnej funkcji i o tym, dlaczego stał się rajem dla sinic.
W podcaście nie brakuje odniesień do sytuacji z Odrą. Rozmawiamy m.in. o tym, czy ta rzeka jest w stanie funkcjonować dobrze jako droga wodna.
Prof. Wagner opowiada o działaniach sprzyjających odbudowie retencji, które nie wymagają wielkich nakładów finansowych a służą naturze i mieszkańcom, co w kontekście zmian klimatu wydaje się być kluczowym trendem adaptacyjnym.
Zapraszamy do odsłuchania, pamiętając, że rzeka to coś więcej niż tylko koryto! - Visa fler
