Avsnitt

  • “Gelukkig leven (..) willen alle mensen, maar als het er op aankomt scherp te onderscheiden wat nu precies het leven gelukkig maakt, tasten ze in het duister.”

    Op deze manier drukte de Romeinse filosoof Seneca uit dat we het geluk op de verkeerde plek zoeken.

    Wat is volgens Seneca wél de goede plek om het geluk te zoeken?

    Hoe hangen zorg voor de ziel en zorg voor het lichaam samen?

    Waarom wordt hij vaak gereduceerd tot interessante aforismen, terwijl zijn natuurfilosofie onmisbaar is voor een goed begrip van zijn denken?

    Te gast is Dennis de Gruyter

    De denker die centraal staat: Seneca

  • Wreedheid meer haten dan enig ander kwaad veroordeelt iemand tot een leven van skepsis, besluiteloosheid, walging en vaak misantropie. Het is een te grote bedreiging van de rede voor de meeste filosofen om het ĂŒberhaupt te overdenken.

    Op deze manier drukte de Lets-Amerikaans politiek-filosoof Judith Shklar uit dat wreedheid te vaak vermeden wordt als moreel criterium.

    Wat bedoelt Shklar met het liberalism of fear?

    Waarom moeten we meer aandacht hebben voor ordinary vices - de dagelijkse ondeugden?

    En waarom krijgt ze het verwijt dat haar filosofie te weinig hoopvol is?

    Te gast is Thijs Kleinpaste

    De denker die centraal staat: Shklar

  • Saknas det avsnitt?

    Klicka här för att uppdatera flödet manuellt.

  • "Oorzaak en Gevolg zijn synchroon en ze zijn slechts verschillende woorden voor dezelfde essentie"

    Op deze manier zette de Schotse filosoof Mary Shepherd het denken over causaliteit op zijn kop.

    Welke eigen positie neemt Shepherd in binnen het Britse empirisme dat nadenkt over de verhouding van de geest tot de externe wereld?

    Welke parallellen zijn er te trekken tussen haar denken en het denken van Kant, ondanks dat ze slechts een brak essay over hem had gelezen?

    En waarom is Shepherd in de vergetelheid geraakt, terwijl ze zo relevant is voor het hedendaagse denken over causaliteit?

    Te gast is Victor Gijsbers

    De denker die centraal staat: Shepherd

    Meer van Victor? Kijk op zijn eigen YouTube-kanaal: https://www.youtube.com/@VictorGijsbers
    En lees ook zijn vertaling van het Tractatus van Wittgenstein: https://www.boomfilosofie.nl/product/100-10270_Tractatus

  • “Een ieder van ons schuilt in een pantser, dat de opgave heeft de tekenen af te weren. Tekenen geschieden onophoudelijk aan ons, leven is aangesproken worden, wij hoeven alleen maar aanwezig te zijn en waar te nemen. Maar dat waagstuk is ons te gevaarlijk, de geluidloze donderslagen schijnen ons steeds weer met vernietiging te bedreigen, en wij vervolmaken van geslacht op geslacht de afweerapparatuur."

    Op deze manier drukte de Duitse filosoof Martin Buber uit dat we als mens steeds aangesproken worden, maar er vaak voor kiezen om daarvoor niet open te staan.

    Waarom schieten we volgens Buber snel van een ik-jij-relatie in een ik-het-relatie? En is dat altijd verkeerd?

    Wie of wat is de Eeuwige Jij?

    En waarom wordt hem morele anarchie verweten?

    Te gast is Peter Sas

    De denker die centraal staat: Buber

  • 7 februari 2019 verscheen de eerste aflevering van de Podcast Filosofie. En dit, waar je nu naar luistert, is aflevering 100. Daarom in deze aflevering geen filosoof, of filosofisch thema, maar een feestaflevering om terug te blikken op 99 afleveringen Podcast Filosofie.


    Te gast: Judith Zweistra, Jozef Waanders, Cees Zweistra en Allard Amelink

    Het thema dat centraal staat: de Podcast Filosofie

  • In een paar minuten vertelt het team van de Podcast Filosofie (Allard Amelink, Judith Zweistra, Jozef Waanders en Cees Zweistra) je wie ze zijn, wat je kunt verwachten en hoe jij kan bijdragen.

    Ga naar www.petjeaf.com/podcastfilosofie als je de podcast wilt steunen. Volg ons op Instagram en Facebook en deel onze berichten om nieuwe luisteraars te bereiken. Bovenal veel luisterplezier gewenst!

  • “En is het geen plausibele gedachte dat als ‘zijn’ zinloos is en het heelal zonder betekenis, wij nooit het vermogen zouden hebben verkregen, niet alleen om tot andere voorstellingen te komen, maar zelfs om nu juist dit te denken: dat ‘zijn’ inderdaad zinloos is en het heelal zonder betekenis?”

    Met het stellen van deze grote metafysische vraag, benadrukt de Poolse filosoof Leszek KoƂakowski het belang van het stellen van dergelijke grote vragen.

    Wat is volgens KoƂakowski het grote gevaar van totalitaire waarheidsclaims, zoals geloof en ideologie die geven?

    Waarom is het belangrijk om metafysische vragen te blijven stellen, ook al zijn ze principieel onbeantwoordbaar?

    En waarom noemde hij zichzelf een conservatieve socialistische liberaal?

    Te gast is Guido Vanheeswijck

    De denker die centraal staat: KoƂakowski

  • “De mens is lichaam - in het lichaam (als innerlijk leven of ziel) en buiten het lichaam als het gezichtspunt, van waaruit het beide is.”

    Op deze manier drukte de Duitse bioloog, socioloog en filosoof Helmuth Plessner uit dat de mens zowel centrisch als excentrisch is.

    Op welke manier onderscheidt het excentrische de mens van het dier?

    Waarom beschouwt Plessner de mens als kunstmatig van nature?

    En op welke manier werken Plessners biologische inzichten door in zijn politieke filosofie, die nog zeer actueel is in het licht van de oorlog in Oekraine?

    Te gast is Jos de Mul

    De denker die centraal staat is Plessner

    Artikel van Jos de Mul en Julien Kloeg over Schmitt en Plessner in relatie tot OekraĂŻne en Rusland

    Wil je meer lezen van of over Plessner? Jos geeft je de volgende tips:

    Van Plessner zelf:

    Duitstalige uitgaven
    Vrijwel alle werken zijn gepubliceerd in de 20 delen van de Gesammelte Schriften: H. Plessner (1980). Gesammelte Schriften Frankfurt am Main: Suhrkamp.

    De belangrijkste werken daarin zijn :

    Plessner, H. (2016). Die Stufen des Organischen und der Mensch. Einleitung in die philosophische Anthropologie. Gesammelte Schriften, In deel IV. Frankfurt am Main: Suhrkamp.Plessner, H. (1981). Macht und menschliche Natur. Ein Versuch zur Anthropologie der geschichtlichen Welt. In Gesammelte Schriften, In deel V. Frankfurt am Main: Suhrkamp.Plessner, H. (1981). Grenzen der Gemeinschaft : eine Kritik des sozialen Radikalismus. In Gesammelte Schriften, In deel V Frankfurt am Mail: Suhrkamp.


    Daarnaast zijn nog een aantal werken die niet in de Gesammelte schriften zijn opgenomen afzonderlijk gepubliceerd:

    Plessner, H. (2002). Elemente der Metaphysik (H.-U. Lessing Ed.). Berlin: Akademie Verlag.Plessner, H. (2019). Philosophische Anthropologie. Frankfurt a/M: Suhrkamp.


    Nederlandtalige uitgaven

    Plessner, H. (1961). Lachen en wenen. Een onderzoek naar de grenzen van het menselijk gedrag. Utrecht/Antwerpen: Aula.Plessner, H. (1976). Hoe de mens bestaan kan. Inleiding in de wijsgerige antropologie. Alphen aan de Rijn: Samsom.Plessner, H. (2021). Grenzen van de gemeenschap. Kritiek van radicale sociale bewegingen. Gorredijk: Noordboek.


    Engelse vertalingen

    Plessner, H. (1970). Laughing and Crying: A Study of the Limits of Human Behavior. Evanston,: Northwestern University Press.Plessner, H. (1999). The Limits of Community: A Critique of Social Radicalism (A. Wallace, Trans.). Amherst, N.Y.: Humanity Books.Plessner, H. (2018). Political anthropology. Evanston, Illinois: Northwestern University Press.Plessner, H. (2019). Levels of Organic Life and the Human (M. Hyatt, Trans.). New York: Fordham University Press.


    Secundaire literatuur

    Inleidend

    Jos de Mul, ‘Aan deze zijde van de utopie’. De wijsgerige antropologie van Helmuth Plessner, Inleiding in: Carola Dietze, Helmuth Plessner, leven en werk. Rotterdam: Lemniscaat, 2014. Gratis te downloaden : https://www.demul.nl/nl/publicaties/boekbijdragen/6380-aan-deze-zijde-van-de-utopieDietze, C. Plessner. Leven en werk. Met een inleiding door Jos de Mul. Rotterdam: Lemniscaat.Fischer, J. (2008). Philosophische Anthropologie. Eine Denkrichtung des 20.Jahrhunderts. Freiburg/MĂŒnchen: Verlag Karl Alber.De Mul, J. ( ed.), Plessner's Philosophical Anthropology. Perspectives and Prospects. Amsterdam/Chicago: Amsterdam University Press/Chicago University Press, 2014, 498 p. Gratis te downloaden: https://www.demul.nl/nl/publicaties/boeken/5744-artificial-by-nature-plessners-philosophical-anthropology-perspectives-and-prospects


    Voor gevorderden

    De Mul, J. (2013). Understanding Nature. Dilthey, Plessner and biohermeneutics. In G. D’Anna, H. Johach, & E. S. Nelson (Eds.), Dilthey, Anthropologie, und Geschichte (pp. 459-478.). WĂŒrzburg: Königshausen & Neumann. Gratis te dwonloaden: https://www.demul.nl/nl/publicaties/boekbijdragen/6288-understanding-nature-dilthey-plessner-and-biohermeneuticsDe Mul, J. The Emergence of Practical Self-Understanding. Human Agency and Downward Causation in Plessner’s Philosophical Anthropology. In: Human Studies, December 2018 (DOI: 10.1007/s10746-018-09483-2). Gratis te dwonloaden: https://www.demul.nl/nl/publicaties/artikelen-in-academische-tijdschriften/6539-the-emergence-of-practical-self-understanding-human-agency-and-downward-causation-in-plessner-s-philosophical-anthropologyDe Mul, J. PolyzentrizitĂ€t und Poly(ex)zentrizitĂ€t: neue Stufen der PositionalitĂ€t? Zu Telerobotern, Craniopagus-Zwillingen und globalen Gehirnen. In: A. Henkel & G. Lindemann (Hrsg.) Mensch und Welt im Zeichen der Digitalisierung. Baden Baden: Nomos, 2019, 187-207. Gratis te downloaden: https://www.demul.nl/nl/publicaties/boekbijdragen/6538-polyzentrizitaet-und-poly-ex-zentrizitaet-neue-stufen-der-positionalitaet-zu-telerobotern-craniopagus-zwillingen-und-globalen-gehirnenDe Mul, J. The Political Task of Philosophical Anthropology in the Age of Converging Technologies. In Erik Norman Dzwiza-Ohlsen & Andreas Speer (Hrsg). Philosophische Anthropologie als interdisziplinĂ€re Praxis. Max Scheler, Helmuth Plessner und Nicolai Hartmann in Köln – historische und systematische Perspektiven. Paderborn: Brill/Mentis, 2021, 305-326. Gratis te dwonloaden: https://www.demul.nl/nl/publicaties/boekbijdragen/6593-the-political-task-of-philosophical-anthropology-in-the-age-of-converging-technologies-1
  • “Als we een boek ter hand nemen, over religie of metafysica bijvoorbeeld. Laten we ons dan afvragen: bevat het enig abstract denken over kwantiteit of cijfers? Nee. Bevat het experimenteel redeneren over feiten en het bestaan? Nee. Vertrouw het dan toe aan de vlammen, want het kan niets anders bevatten dan drogredenen en illusies.”

    Op deze manier drukte de Schotse filosoof David Hume uit dat alle oordelen die niet een analytische of empirische basis hebben, op voorhand zinloos zijn.

    Waarom stelt Hume dat causaliteit uiteindelijk een geloof is, geen feit?

    Welke plek neemt irrationaliteit in in zijn denken?

    En op welke manier was Hume van invloed op Darwin?

    Te gast is Carla Rita Palmerino

    De denker die centraal staat: Hume

  • “[Klassiek burgerschap is] de verbinding van het particuliere en het algemene: Elke burger moet zich vanuit zijn eigen standpunt het standpunt van het geheel eigen maken. Maar in de nieuwe gestalte die zich aftekent, krijgt de scheiding de overhand: iedereen moet zijn particulariteit laten gelden tegenover een algemene instantie, zonder dat ooit van hem wordt gevraagd om het standpunt van de instantie te delen. De ambtsbekleders moeten zich maar zien te redden”

    Op deze manier drukte de Franse hedendaagse filosoof Marcel Gauchet uit dat in de politiek de autonomie het vandaag de dag volledig heeft gewonnen van de heteronomie.

    Waarom kan volgens Gauchet ook ons hedendaagse politieke bestel niet zonder een vorm van transcendentie?

    Waarom moeten we onze politieke instituties niet zomaar voor lief nemen?

    En hoe komt het dat we vandaag de dag niet meer met het verleden of de toekomst bezig zijn, maar alleen met het nu?

    Te gast is Donald Loose

    De denker die centraal staat: Gauchet

  • “’Maar’, zei Filosofie, ‘dit moment vraagt eerder om therapie dan om een klaagzang.’ Toen keer ze me strak en indringend aan en zei ze: ‘Ben jij echt de man die ooit mijn melk dronk, mijn voeding tot zich nam om uit te groeien tot volwassen geestkracht? Ik heb je toch van krachtige wapens voorzien die je onverslaanbaar hadden kunnen maken als je ze niet zo snel had neergegooid? Herken je me niet? Waarom zeg je niets? Is het uit schaamte of door verlamming dat je bent stilgevallen? Schaamte zou beter zijn, maar ik zie dat het verlamming is die zich van je heeft meester gemaakt.’ En toen ze zag dat ik dat ik niet alleen zweeg, maar zelfs helemaal geen taal meer tot mijn beschikking had en met stomheid geslagen was, beklopte ze mijn borst zachtjes en sprak: ‘Het is niets gevaarlijks – hij lijdt aan een depressie, een gebruikelijke kwaal wanneer het denken zich heeft laten misleiden. Hij is zichzelf een beetje kwijt, en hij zal wel weer bij zinnen komen zodra hij mij herkend heeft. Laat ik, om dat te bewerkstelligen, de wolk van sterfelijke besognes die zijn ogen verduistert wegvegen.’ Dat zei ze, en ze greep een slip van haar gewaad om mijn ogen te drogen, die een vloed van tranen lieten lopen.”

    Op deze manier drukt 6e eeuwse filosoof Boethius hoe het gesprek met de filosofie een therapeutische werking kan hebben.

    Is de filosofie volgens Boëthius uiteindelijk wel troostrijk?

    Op welke manier vormt hij een brug tussen de antieke wereld en het christendom?

    En hoe ligt zijn opvatting van tijd in lijn met hedendaagse natuurkundige inzichten?

    Te gast is Piet Gerbrandy

    De denker die centraal staat is Boëthius

  • “Ik is een ander”

    Deze woorden uit 1871 van de Franse dichter Arthur Rimbaud zijn symbool komen te staan voor de ongrijpbaarheid van het individu. Toch zijn we vandaag de dag geobsedeerd met het vinden of verdedigen van ons “authentieke ik”.

    Waarom is “jezelf zijn” tot een van de belangrijkste doelen van onze tijd geworden?

    Is er eigenlijk wel zoiets als een “ik” en waar is die dan te vinden?

    En welke rol spelen tegenslag en beheersing bij de zoektocht naar het ik?

    Te gast is Rico Sneller

    Het thema dat centraal staat: authenticiteit

  • Deze bonusaflevering van de Podcast Filosofie verschijnt ter gelegenheid van de 400e geboortedag van Blaise Pascal. In je podcastfeed vind je een reguliere aflevering over deze wiskundige, natuurkundige, theoloog en filosoof, met als gast Hanna Vandenbussche. Hierin zet zij, zoals je van ons gewend bent, systematisch het denken van Pascal uiteen. In deze bonusaflevering het gesprek dat Cees en Allard hadden met Willem Jan Otten over zijn relatie met Pascal. Zoals je zult horen hebben zijn PensĂ©es op verschillende momenten een heel diverse uitwerking op zijn leven gehad.

    Willem Jan Otten is veelvuldig bekroond schrijver, dichter en essayist. Hij kreeg voor het boek Specht en zoon in 2005 de Libris Literatuurprijs. Heeft een eredoctoraat gekregen van de Universiteit Utrecht. En in 2014 kreeg hij de P.C. Hooft-prijs. Voor zover bekend niet bekroond maar wel de reden dat we hem gevraagd hebben voor de podcast - in 2006 verscheen de bundel Waarom komt u ons hinderen; 12 essays die hij schreef voor NRC over zijn literaire helden, onder andere over Pascal.


    Muziek: Sonata a 12 in D Minor van Marc-Antoine Charpentier

  • “Wat een hersenschim is de mens. Wat een nieuw wezen, wat een monster, wat een chaos, wat een vat van tegenstrijdigheden, wat een wonder! Rechter over alle dingen, stomme aardworm; drager van de waarheid, beerput van onzekerheid en dwaling; glorie en uitvaagsel van het heelal”

    Op deze manier drukte de op 19 juni 2023 400 jaar geleden geboren natuurkundige, wiskundige, theoloog en filosoof Blaise Pascal uit wat een paradoxaal wezen de mens is.

    Wat voor verstrooiingen bedenkt de mens om niet aan zijn misĂšre te hoeven denken?

    Waarom moeten we niet vanuit de verbeelding leven, maar vanuit het hart?

    En waarom leidt de vrije wil niet tot een resolute zelfverzekerdheid om mee door het leven te stappen, zoals tijdgenoot Descartes meende?

    Te gast is Hanna Vandenbussche

    De denker die centraal staat is Pascal

  • “Goed is wat ons vitale verlangen bevredigt, en kwaad is wat het niet bevredigt.”

    Op deze manier drukte de Spaanse filosoof Miguel de Unamuno uit dat in de filosofie niet het verlangen naar kennis, maar het verlangen naar het leven leidend moet zijn.

    Waarom wordt Unamuno de Spaanse Kierkegaard genoemd?

    Wat betekent in zijn denken het tragische levensgevoel?

    En waarom is volgens hem naast ratio ook verbeeldingskracht een kennisinstrument?

    Te gast is Timo Slootweg

    De denker die centraal staat: Unamuno

  • “De fuik bestaat omwille van de vis. Als de vis gevangen is, kun je de fuik vergeten (..). Woorden bestaan vanwege hun betekenis. En als je de betekenis gevangen hebt, dan kun je de woorden vergeten. Waar zal ik iemand vinden die de woorden vergeten is, zodat ik een woordje met hem kan spreken?”

    Op deze manier drukte Zhuang Zi, in de geest van Lao Zi, uit dat je de tao nooit met woorden kunt fixeren.

    Wie was Lao Zi en waarom legde hij zich erop toe om verborgen te blijven?

    Welke betekenis heeft ‘niet doen’ bij hem en waar is dat niet hetzelfde als ‘niets doen’?

    En waarom is volgens hem de zachte kracht de sterkste?

    Te gast is Michel Dijkstra

    De denker die centraal staat: Lao Zi

    Met grote dank aan Filmhuis MIMIK in Deventer.

  • “Het ter-sprake-komen van wat in de overlevering gezegd is, maakt het eigenlijke hermeneutische gebeuren uit, dat toe-eigening en uitleg tegelijk is”

    Op deze manier drukt de Duitse filosoof Hans-Georg Gadamer uit dat de betekenis van een tekst of kunstwerk niet statisch is, maar mede door het verstaan van de lezer of kijker wordt bepaald.

    Waarom moeten we een tekst of kunstwerk niet van een afstand beschouwen, maar als een gesprekspartner zien?

    Waarom zijn vooroordelen onvermijdelijk en bovendien niet altijd slecht?

    Waarom speelt traditie een onmisbare rol in de manier waarop wij de wereld begrijpen?

    Te gast is Gert-Jan van der Heiden

    De denker die centraal staat is Gadamer

  • ‘Ze hebben grote ijskasten met bevroren voedsel. Ze hebben tientallen kranten en tijdschriften die dezelfde idealen omarmen. Ze hebben ontelbare keuzes, ontelbare soortgelijke gadgets die hen bezighouden en hun aandacht afleiden van de werkelijke kwestie, namelijk het bewustzijn dat ze zowel minder zouden kunnen werken als hun eigen behoeftes en behoeftebevredigingen zouden kunnen bepalen.”

    Zo drukte de filosoof Herbert Marcuse dat er onder de oppervlakte van rijkdom en overvloed, armoede en repressie schuilgaat.

    Waarom leven we volgens Marcuse in het vrije westen toch in een totalitaire samenleving?

    Wat is de grote weigering en wie doen er niet meer mee?

    En had Margaret Thatcher gelijk toen ze zei: “there is no alternative”?

    Te gast is Thijs Lijster

    De denker die centraal staat is Marcuse

  • “Door de aderen van het kennende subject, dat (
) Kant construeerde, vloeit niet echt bloed, maar enkel het verdunde sap van de rede als denkactiviteit.”

    Op deze manier drukte Wilhelm Dilthey uit dat het leven in de Verlichtingsfilosofie te veel uit beeld was geraakt.

    Op welke manier probeert Dilthey de filosofie van Kant, de geschiedenis en de hermeneutiek samen te brengen in een nieuwe filosofie over het leven?

    Op welke manier maakte hij als eerste een onderscheid tussen de natuurwetenschappen en de geesteswetenschappen?

    En waarom is hij, ondanks dat hij een voorloper is van de fenomenologie en Heidegger, toch een relatief onbekende naam gebleven?

    Te gast is Jos de Mul

    De denker die centraal staat: Dilthey

  • “Ethiek moet praktisch zijn, of het is geen ethiek”

    Met dit als motto heeft de Australische filosoof Peter Singer aan de wieg gestaan van de toegepast ethiek.

    Wat is het verschil tussen hedonistisch utilisme en voorkeursutilisme?

    Wat bedoelt hij met specicisme en waarom is dat verkeerd?

    En waarom is hij een inspiratiebron voor effective altruism-beweging?

    Te gast is Lukas op de Beke

    De denker die centraal staat: Singer