Avsnitt
-
âAls we een boek ter hand nemen, over religie of metafysica bijvoorbeeld. Laten we ons dan afvragen: bevat het enig abstract denken over kwantiteit of cijfers? Nee. Bevat het experimenteel redeneren over feiten en het bestaan? Nee. Vertrouw het dan toe aan de vlammen, want het kan niets anders bevatten dan drogredenen en illusies.â
Op deze manier drukte de Schotse filosoof David Hume uit dat alle oordelen die niet een analytische of empirische basis hebben, op voorhand zinloos zijn.
Waarom stelt Hume dat causaliteit uiteindelijk een geloof is, geen feit?
Welke plek neemt irrationaliteit in in zijn denken?
En op welke manier was Hume van invloed op Darwin?
Te gast is Carla Rita Palmerino
De denker die centraal staat: Hume
-
â[Klassiek burgerschap is] de verbinding van het particuliere en het algemene: Elke burger moet zich vanuit zijn eigen standpunt het standpunt van het geheel eigen maken. Maar in de nieuwe gestalte die zich aftekent, krijgt de scheiding de overhand: iedereen moet zijn particulariteit laten gelden tegenover een algemene instantie, zonder dat ooit van hem wordt gevraagd om het standpunt van de instantie te delen. De ambtsbekleders moeten zich maar zien te reddenâ
Op deze manier drukte de Franse hedendaagse filosoof Marcel Gauchet uit dat in de politiek de autonomie het vandaag de dag volledig heeft gewonnen van de heteronomie.
Waarom kan volgens Gauchet ook ons hedendaagse politieke bestel niet zonder een vorm van transcendentie?
Waarom moeten we onze politieke instituties niet zomaar voor lief nemen?
En hoe komt het dat we vandaag de dag niet meer met het verleden of de toekomst bezig zijn, maar alleen met het nu?
Te gast is Donald Loose
De denker die centraal staat: Gauchet
-
Saknas det avsnitt?
-
ââMaarâ, zei Filosofie, âdit moment vraagt eerder om therapie dan om een klaagzang.â Toen keer ze me strak en indringend aan en zei ze: âBen jij echt de man die ooit mijn melk dronk, mijn voeding tot zich nam om uit te groeien tot volwassen geestkracht? Ik heb je toch van krachtige wapens voorzien die je onverslaanbaar hadden kunnen maken als je ze niet zo snel had neergegooid? Herken je me niet? Waarom zeg je niets? Is het uit schaamte of door verlamming dat je bent stilgevallen? Schaamte zou beter zijn, maar ik zie dat het verlamming is die zich van je heeft meester gemaakt.â En toen ze zag dat ik dat ik niet alleen zweeg, maar zelfs helemaal geen taal meer tot mijn beschikking had en met stomheid geslagen was, beklopte ze mijn borst zachtjes en sprak: âHet is niets gevaarlijks â hij lijdt aan een depressie, een gebruikelijke kwaal wanneer het denken zich heeft laten misleiden. Hij is zichzelf een beetje kwijt, en hij zal wel weer bij zinnen komen zodra hij mij herkend heeft. Laat ik, om dat te bewerkstelligen, de wolk van sterfelijke besognes die zijn ogen verduistert wegvegen.â Dat zei ze, en ze greep een slip van haar gewaad om mijn ogen te drogen, die een vloed van tranen lieten lopen.â
Op deze manier drukt 6e eeuwse filosoof Boethius hoe het gesprek met de filosofie een therapeutische werking kan hebben.
Is de filosofie volgens Boëthius uiteindelijk wel troostrijk?
Op welke manier vormt hij een brug tussen de antieke wereld en het christendom?
En hoe ligt zijn opvatting van tijd in lijn met hedendaagse natuurkundige inzichten?
Te gast is Piet Gerbrandy
De denker die centraal staat is Boëthius
-
âIk is een anderâ
Deze woorden uit 1871 van de Franse dichter Arthur Rimbaud zijn symbool komen te staan voor de ongrijpbaarheid van het individu. Toch zijn we vandaag de dag geobsedeerd met het vinden of verdedigen van ons âauthentieke ikâ.
Waarom is âjezelf zijnâ tot een van de belangrijkste doelen van onze tijd geworden?
Is er eigenlijk wel zoiets als een âikâ en waar is die dan te vinden?
En welke rol spelen tegenslag en beheersing bij de zoektocht naar het ik?
Te gast is Rico Sneller
Het thema dat centraal staat: authenticiteit
-
Deze bonusaflevering van de Podcast Filosofie verschijnt ter gelegenheid van de 400e geboortedag van Blaise Pascal. In je podcastfeed vind je een reguliere aflevering over deze wiskundige, natuurkundige, theoloog en filosoof, met als gast Hanna Vandenbussche. Hierin zet zij, zoals je van ons gewend bent, systematisch het denken van Pascal uiteen. In deze bonusaflevering het gesprek dat Cees en Allard hadden met Willem Jan Otten over zijn relatie met Pascal. Zoals je zult horen hebben zijn Pensées op verschillende momenten een heel diverse uitwerking op zijn leven gehad.
Willem Jan Otten is veelvuldig bekroond schrijver, dichter en essayist. Hij kreeg voor het boek Specht en zoon in 2005 de Libris Literatuurprijs. Heeft een eredoctoraat gekregen van de Universiteit Utrecht. En in 2014 kreeg hij de P.C. Hooft-prijs. Voor zover bekend niet bekroond maar wel de reden dat we hem gevraagd hebben voor de podcast - in 2006 verscheen de bundel Waarom komt u ons hinderen; 12 essays die hij schreef voor NRC over zijn literaire helden, onder andere over Pascal.
Muziek: Sonata a 12 in D Minor van Marc-Antoine Charpentier -
âWat een hersenschim is de mens. Wat een nieuw wezen, wat een monster, wat een chaos, wat een vat van tegenstrijdigheden, wat een wonder! Rechter over alle dingen, stomme aardworm; drager van de waarheid, beerput van onzekerheid en dwaling; glorie en uitvaagsel van het heelalâ
Op deze manier drukte de op 19 juni 2023 400 jaar geleden geboren natuurkundige, wiskundige, theoloog en filosoof Blaise Pascal uit wat een paradoxaal wezen de mens is.
Wat voor verstrooiingen bedenkt de mens om niet aan zijn misĂšre te hoeven denken?
Waarom moeten we niet vanuit de verbeelding leven, maar vanuit het hart?
En waarom leidt de vrije wil niet tot een resolute zelfverzekerdheid om mee door het leven te stappen, zoals tijdgenoot Descartes meende?
Te gast is Hanna Vandenbussche
De denker die centraal staat is Pascal
-
âGoed is wat ons vitale verlangen bevredigt, en kwaad is wat het niet bevredigt.â
Op deze manier drukte de Spaanse filosoof Miguel de Unamuno uit dat in de filosofie niet het verlangen naar kennis, maar het verlangen naar het leven leidend moet zijn.
Waarom wordt Unamuno de Spaanse Kierkegaard genoemd?
Wat betekent in zijn denken het tragische levensgevoel?
En waarom is volgens hem naast ratio ook verbeeldingskracht een kennisinstrument?
Te gast is Timo Slootweg
De denker die centraal staat: Unamuno
-
âDe fuik bestaat omwille van de vis. Als de vis gevangen is, kun je de fuik vergeten (..). Woorden bestaan vanwege hun betekenis. En als je de betekenis gevangen hebt, dan kun je de woorden vergeten. Waar zal ik iemand vinden die de woorden vergeten is, zodat ik een woordje met hem kan spreken?â
Op deze manier drukte Zhuang Zi, in de geest van Lao Zi, uit dat je de tao nooit met woorden kunt fixeren.
Wie was Lao Zi en waarom legde hij zich erop toe om verborgen te blijven?
Welke betekenis heeft âniet doenâ bij hem en waar is dat niet hetzelfde als âniets doenâ?
En waarom is volgens hem de zachte kracht de sterkste?
Te gast is Michel Dijkstra
De denker die centraal staat: Lao Zi
Met grote dank aan Filmhuis MIMIK in Deventer.
-
âHet ter-sprake-komen van wat in de overlevering gezegd is, maakt het eigenlijke hermeneutische gebeuren uit, dat toe-eigening en uitleg tegelijk isâ
Op deze manier drukt de Duitse filosoof Hans-Georg Gadamer uit dat de betekenis van een tekst of kunstwerk niet statisch is, maar mede door het verstaan van de lezer of kijker wordt bepaald.
Waarom moeten we een tekst of kunstwerk niet van een afstand beschouwen, maar als een gesprekspartner zien?
Waarom zijn vooroordelen onvermijdelijk en bovendien niet altijd slecht?
Waarom speelt traditie een onmisbare rol in de manier waarop wij de wereld begrijpen?
Te gast is Gert-Jan van der Heiden
De denker die centraal staat is Gadamer
-
âZe hebben grote ijskasten met bevroren voedsel. Ze hebben tientallen kranten en tijdschriften die dezelfde idealen omarmen. Ze hebben ontelbare keuzes, ontelbare soortgelijke gadgets die hen bezighouden en hun aandacht afleiden van de werkelijke kwestie, namelijk het bewustzijn dat ze zowel minder zouden kunnen werken als hun eigen behoeftes en behoeftebevredigingen zouden kunnen bepalen.â
Zo drukte de filosoof Herbert Marcuse dat er onder de oppervlakte van rijkdom en overvloed, armoede en repressie schuilgaat.
Waarom leven we volgens Marcuse in het vrije westen toch in een totalitaire samenleving?
Wat is de grote weigering en wie doen er niet meer mee?
En had Margaret Thatcher gelijk toen ze zei: âthere is no alternativeâ?
Te gast is Thijs Lijster
De denker die centraal staat is Marcuse
-
âDoor de aderen van het kennende subject, dat (âŠ) Kant construeerde, vloeit niet echt bloed, maar enkel het verdunde sap van de rede als denkactiviteit.â
Op deze manier drukte Wilhelm Dilthey uit dat het leven in de Verlichtingsfilosofie te veel uit beeld was geraakt.
Op welke manier probeert Dilthey de filosofie van Kant, de geschiedenis en de hermeneutiek samen te brengen in een nieuwe filosofie over het leven?
Op welke manier maakte hij als eerste een onderscheid tussen de natuurwetenschappen en de geesteswetenschappen?
En waarom is hij, ondanks dat hij een voorloper is van de fenomenologie en Heidegger, toch een relatief onbekende naam gebleven?
Te gast is Jos de Mul
De denker die centraal staat: Dilthey
-
âEthiek moet praktisch zijn, of het is geen ethiekâ
Met dit als motto heeft de Australische filosoof Peter Singer aan de wieg gestaan van de toegepast ethiek.
Wat is het verschil tussen hedonistisch utilisme en voorkeursutilisme?
Wat bedoelt hij met specicisme en waarom is dat verkeerd?
En waarom is hij een inspiratiebron voor effective altruism-beweging?
Te gast is Lukas op de Beke
De denker die centraal staat: Singer
-
âHet doet ertoe welke gedachten gedachten denkenâ
Op deze manier drukt de Amerikaanse filosoof Donna Haraway uit dat we, ook in wetenschap, geen neutrale positie kunnen innemen.
Waarom zijn de grenzen waarmee we het individu afbakenen, zowel biologisch als op betekenisniveau kunstmatig?
Waarom moeten we af van de uitzonderingspositie van de mens en response-able â antwoordelijk â de wereld tegemoet treden?
Wat kunnen we leren van het Cyborg Manifest om op een speelse manier onze identiteit vorm te geven?
Te gast is Lydia Baan Hofman
De denker die centraal staat: Haraway
-
“De mens is werkelijk een verbazend ongrijpbaar, gevarieerd, en onbestendig wezen. Het is moeilijk zich een vast en onveranderlijk oordeel over hem te vormen.”
Op deze manier drukte de Franse filosoof en essayist Michel de Montaigne de complexiteit van de mensheid en de moeilijkheid van de filosofie uit.
Waarom koos Montaigne voor het essay als stijl?
Hoe stuitte hij op het failliet van zijn bibliotheek en waar zette hem dat tot aan?
En waarom lieten filosofen van Descartes tot Nietzsche en van Pascal tot Adorno zich door hem inspireren?
Te gast is Alexander Roose
De denker die centraal staat: Montaigne
-
âEr bestaat maar een werkelijk ernstig filosofisch probleem: de zelfmoordâ
Op deze manier bracht de Franse filosoof en schrijver Albert Camus de filosofie terug tot de wezenlijk vraag of het leven waard is om geleefd te worden.
Welke rol speelt het absurde bij Camus en waarom is dat wat anders dan absurdisme?
Waarom verliezen we onszelf zo snel in de hoop?
En hoe komt het dat revoluties onvermijdelijk uitmonden in geweld?Te gast is Ruud Welten
De denker die centraal staat Camus -
“Om een goed mens te zijn, moet je een bepaalde openheid hebben naar de wereld; een vermogen om onzekere zaken die buiten je controle liggen te vertrouwen.”
Op deze manier drukt de Amerikaanse filosoof Martha Nussbaum uit dat kwetsbaarheid een onlosmakelijk onderdeel is van het menselijk bestaan.
Waarom moet volgens Nussbaum een filosoof een advocaat voor de menselijkheid zijn?
Welke capabilities zijn van belang voor het menselijk welzijn en wat vraagt dat van een samenleving?
En waarom moet emotie juist een plek hebben in de politiek?
Te gast is Ronald Tinnevelt
De denker die centraal staat Nussbaum
-
“Sociale en economische ongelijkheden dienen zo te worden georganiseerd dat ze het meest ten goede komen aan de minstbedeelden.”
Volgens de Amerikaanse politiek filosoof John Rawls zou een redelijke en rechtvaardige samenleving naar dit verschilprincipe moeten worden ingericht.
Op welke manier zorgde Rawls in de jaren ’70 voor een aardverschuiving in de politieke filosofie?
Hoe werkt zijn beroemde veil of ignorance?
En hoe moet een democratische samenleving omgaan met antidemocratische krachten?
Te gast is Patrick Loobuyck
De denker die centraal staat Rawls
-
âNegatief Platonisme geeft mensen de mogelijkheid zich toe te vertrouwen aan een waarheid die niet relatief is, ook al kan ze niet positief in inhoudelijke termen worden geformuleerd.â
Op deze manier zocht de Tsjechische filosoof en politiek dissident Jan PatoÄka de spanning op tussen objectiviteit en subjectiviteit.
Wat bedoelt PatoÄka met de term âsolidariteit van de geschoktenâ?
Waarom moet de zorg voor de ziel weer terugkeren in de filosofie?
En wat in zijn denken bracht hem ertoe op hoge leeftijd in opstand te komen tegen het communistisch regime in Tsjecho-Slowakije?Te gast is Guido Vanheeswijck
De denker die centraal staat is PatoÄkaWil je meer weten over PatoÄka? Lees dan De solidariteit van de schok van Dennis de Gruijter.
-
“Ik ging naar de bossen, omdat ik weloverwogen wilde leven; om mij enkel tot de essentiële feiten van het leven te verhouden; om te zien of ik niet kon leren wat het leven te leren had; en om niet op mijn sterfbed te ontdekken dat ik niet geleefd had.”
Op deze manier bekritiseerde filosoof en essayist Henry David Thoreau als een van de eerste Amerikaanse denkers het vooruitgangsgeloof.
Welke rol speelde zijn hut aan het meer Walden in het formuleren van die kritiek?
Welk onrecht zag hij in zijn tijd, waardoor hij als eerste de term burgerlijke ongehoorzaamheid muntte en doordacht?
Wat voor scherpe blik had hij, dat hij 180 jaar geleden al nadacht over natuurbescherming, ontspullen en tiny housing?
Te gast: Norbert Peeters
De denker die centraal staat: Thoreau
-
“De wil van de liefde en die van de grond worden één, juist doordat ze gescheiden zijn, en juist doordat vanaf het allereerste begin ieder voor zich werkt.”
Op deze manier drukte de Duitse filosoof Friedrich Schelling de centrale paradox van zijn denken uit, namelijk dat de eenheid alleen tot stand kan komen door de radicale gescheidenheid.
Waarom gaan bij Schelling vrijheid en noodzakelijkheid niet ten koste van elkaar, maar zijn ze juist een vruchtbare combinatie?
Op welke manier komt in de aanschouwing van het schone, geest en zintuigelijkheid bij elkaar?
Waarom heeft het kwaad bij Schelling een urgentie?
Te gast: Victor Kal
De denker die centraal staat: Schelling
- Visa fler
